Хаһан эрэ биир хаһыакка биллэр политиктан интервью ылбыттарыгар, киһи аймах олоҕо хаһан эмэ киһилии сиэринэн салаллыан сөбө дуу диэн ыйытан тураллар. Онуоха ол киһи “көмүс миллиард” уйгу-быйаҥ, баай-талым олоҕуттан аккаастаннаҕына, бэйэтэ бэйэтин дьиэтин-уотун, таҥаһын-иһитин суунар, бэринэр, аһын астанар, олоҕун көрүнэр буоллаҕына, биирдэ эрэ киһилии олох бары дьоҥҥо кэлиэн сөп, ол ону “көмүс миллиард” баҕарыа дуо диэн төттөрү ыйытан сонньуйбуттаах. “Аан дойду 6,5 миллиард киһитэ 1 “көмүс миллиард” байарын туһугар күнүстэри-түүннэри көлөһүнүн тоҕор”.
Икки атахтаах туохха да хараҕа туолбат. Иҥсэ-обот ириҥэ мэйиилээҕи, инчэҕэй эттээҕи эмэн сиэн тобоҕолуур күнүгэр туох санаалаах анараа дойдуга аттаныахпыт буолла… Бу дойдуга туга да суох кэлэбит, ол дойдуга туга да суох барабыт. Мутугунан быраҕар муҥур үйэҕэ ону өйдүүр киһи ахсааннаах буолла быһыылаах…
Тыһыынчанан сыллар устатын тухары чэҥ муус кыаһаан дойдуга, хойуу омук дьаара биллибэт чиэски сиригэр, араллааннаах аартыктартан тэйиччи туттан, бэйэбит испитинээҕи ыырбытыгар хорҕойон олорбут кэммит бүттэ. Соҕуруу дойду үбүн-аһын үрүмэтэ чарааһаан, иҥсэ-обот уодаһыннаахтар, үктэтиилээх оҥоһуулаахтар уоттаах харахтарын биһиги диэки хатаатылар. Хаспытын хаһаас гыналлар, хаспытын билигин итигэстээн сииллэр – биллибэт. Хаһан да урут хатыйыылаах санааны кытары ыалласпатах, араас албастары амсайбатах кыра омук угаайыга киирэн биэрэрэ элбээн иһэр. Кими эрэ хачыгырас хамнаһынан албынныыллар, кими эрэ үрдүк солонон баайаллар, кими эрэ көрдөрүнньүк оҥостон илдьи тэпсэн ааһаллар.
Элбэх киһи, бу соторутааҕыта туох баар сууту-сокуону кэһэн, сирэйэ-хараҕа суох, инньэ атын сиргэ — Иркуускай түрүмэтигэр илдьэн умса анньыллыбыт Николай Местников дьылҕатыттан улаханнык харааһынна. Туох аанньалаах дьыалаҕа эрийэ сатыыр буолан атын сир хаайыытыгар тутан илдьэ барыахтара эбитэ буолуой?! Бу уһун кэм устата улахан дуоһунаска үлэлээбит киһибитин, биир күн иһинэн аатын-суолун ааһан, бэйэтин киһи быһыытынан илдьи тэпсэн, ойоҕун, оҕолорун, сиэннэрин үнтү куттаан, айбардаан кэбилээбиттэрэ хайдахтаах ыар охсуу буолбутун сэрэйиэххэ эрэ сөп. Эһигинньиктэри маннык да тэпсэр көҥүллэнэр диэтилэр дуу?.. Күрүлүүр күнүс, суут-сокуон диэни тоҕо солуур, талбыттарынан айбардыыр “бырааптара” эчикийэ тоҕо сүрүкэтэй?! Бас-көс дьоммутун итинник тутар-хабар буоллахтарына, кыраны-кыамматы салгыннара да үлтү солууһу…
Бу айдааҥҥа бэйэбит дьоммут сорохторо көмө, былаастаах өттүлэрэ ньимиликээн буолбуттара да кыра омук быһах биитинэн хаамар дьылҕалааҕын ырылхайдык көрдөрдө. Ким көмүскүөй?! Биир итэҕэллээхпит диэхпитин бэйэбит да испитигэр билинэр биир итэҕэлэ даҕаны, илэ даҕаны суохпут, кыахтаах дьоммут быыһыахтара диэхпитин хайабыт да кыаҕа муҥур. Сити курдук салҕанан бардаҕына, силиилээх соҕустарбытын итигэстээн ылыахтара. Били хаҥалас хахайдара Бокуруоп таҥара күн кырыктаахтык кыргыллыбыттарын кэннэ, уу-ньамаан, амтана суохтара хаалбыттара дииллэрин курдук, саха инники күөҥҥэ сылдьыбыт дьонун ылҕаатахтарына “ньамааннарбытын” кытары, ээҕи кытары үтүрүллэ сылдьар үүрбэ сүөһүгэ, кэриэһэ суох өтөхтөргө кубулуйуохпут.
Николай Местников пуорду салайыаҕыттан хаһан да сахалыы саҥа сыстыбатах сирэ – Дьокуускай аэропуорда сахалыы тыыннанан испитэ. Ыраах айантан кэлбит киһиэхэ төрөөбүт тыл сүрэх ортотунан минньийэн иһиллэрин ама ким мэлдьэһиэй. Дьиҥинэн, ол — бу бас-баттах айбардааһыҥҥа туох да сыһыана суох буоллар даҕаны, син биир абалаах.
Местников тутулларыгар саамай сүрүн оруолу ылбыт киһийдэх туһунан урут да араас сурах баара. Тырааныспары бас билэр буолан наркотик таһыытыгар кыттыгастааҕын иһин үлэтиттэн үүрүллэ сыспыта, онтон “түүлэх баппаҕай” көмөтүнэн дуоһунаһыгар хаалбыта кэпсэнэрэ. Местников пуорт салайааччытынан ананан кэлэн баран итини кытаанахтык бохсубутун, наркотрафик сөмөлүөтүнэн суола кылгаабытын туһунан ээр-сэмээр сэрэнэн хайгыыр этилэрэ. Ол гынан баран, ити иэстэбиллээх буолуохтааҕын ытырыктаталлара ханна барыай. Оннук да буолла.
Биллэн турар, сүлүһүннээх дьаатынан эргинии туох да саха санаабатын курдук үтүмэн харчыны эргитэр. Бу улахан харчы хамсыыра бохсуллубутун кэннэ, Местниковка таала кырыыланааччы элбээбитин сэрэйиэххэ сөп. Бу айдаан иннинэ аҕай кини ол киһилиин охсуспута биллэр. Ол кэнниттэн анарааҥҥыта улаханнык сааммытын, булгуччу ситиһиэм диэн андаҕайбытын кэпсииллэр. Тылын дуораана сүтэ илигинэ итинник таҕыста…
Бу дьыаланы билэр дьон этэллэринэн, эр дьон охсуһуута дьиҥнээх интэриэстээх дьоҥҥо куомуннаһар төрүөт буолбут. Холобур, Местниковы “бэрик ылбыта” диэн үҥсүбүт үс урбаанньыт дьахтар бары биир киһини кытары сибээстээхтэр эбит. Ол киһи аата ханна да суруллубат эрээри, бастакы урбаанньыты — кини урукку кэргэнэ эбит, иккис үҥсээччини — билиҥҥи ойоҕо, оттон үһүс үҥсээччи — ойоҕун кыыһа. Бэйэтэ буоллаҕына, криминаллары кытары сибээстээх диэн этэллэр. Өскөтүн “наркотик” диэн этилиннэ да, криминал баара чуолкай.
Местниковы тутуу туох да өлөрүөхсүтү дуу, террориһы дуу тутуу курдук кырыктаахтык ыытыллыбыт. Үлэ чааһын кэнниттэн массыынанан пуорт территориятыттан тахсан истэҕинэ, суолу бүөлүү массыына кэлэн хорос гынаат да, аптамааттаах дьон ыһыллан тоҕу барбыттар. Массыынаҕа олорор дьону барыларын соһон таһаартаан сиргэ илдьи быраҕаттаат дьэҥдьийбиттэр, эбиитин наручник кэтэрдитэлээн баран саалаҕа киллэрэн илиилэриттэн өрө ыйаан турбуттар… Аны пуортан таһааралларыгар, дьон-сэргэ көрдүн диэн буолуо, саала ортотунан илиилэрин кэдирги таһааран өрө тутаттаан баран хас да сүүс миэтэрэни хаамтарбыттар… Ама да буолбутун иһин, киһини хайдах итинник сэниэххэ сөбө буолла?! Иэдээн буолбат дуо?! Уопуттаах юристар бары этэллэр, буруй ханна оҥоһуллубут сиригэр дьүүллэниэхтээх диэн. Суох, тоҕо эрэ Местниковы олох да атын сиргэ – Иркутскайга илдьэ бараллар. Аны ол кэмҥэ дьиэтигэр дьэҥдьиир оҥороллор. Күлүү-элэк, быдьар тыл, түүн 2 чааска диэри кыраны кыра да диэбэккэ, ыалдьа сылдьар быыкаай оҕону дьиэтигэр ыыппакка ытаһыы-соҥоһуу… Ол тухары тугу булбуттара эмиэ биллибэт, иһиллибэт.
Иркутскай түрмэтэ инньэ ыраахтааҕы саҕаттан саамай ыар усулуобуйалаах хаайыынан биллэр. Манчаары уҥуоҕар диэри быһа киирбит хандалыта, Ойуунускайы икки хараҕын тэһэн кэбилээбит ыар кэмнэрэ саха норуотун историятыгар хаанынан суруллар.
Үс түүн киһи утуйбатаҕына иирэр дииллэр. Утуппакка, олордубакка ыйы быһа мөрөйдөөһүн кэмигэр, 14 уголовник быдьар майгытын, кырыктаах доппуруостар тохтоло суох субулларын быыһыгар биһиги киһибит сордоох туохха-туохха илии баттаабыта биллээхтээбэт…
…Дьиҥнээх төрүөт – аэропорт реконструкциятын кэнниттэн мөлүйүөнүнэн туонналаах таһаҕас таһыытын былдьаһыы диэн этэллэригэр сөбүлэһиэххэ сөп. Местниковы “бар!” диэбиттэрэ буоллар, ханна барыай, уурайыах этэ. Оччотугар тоҕо итинник сиэрэ суох дьаабыланнылар? Хаһаайын кими баҕарар, хайдах баҕарар тутуон-хабыан, илдьи тэпсиэн сөп диэн көрүнньүк оҥордулар дуо? Арҕас сууллара, сүр тосторо диэн бэтэрээ буолуо дуо?!
*** Прасковья НИКАНОРОВА, “Аартыкка” анаан.
Источник: Aartyk.ru